Wydział Nauk o Ziemi UMK w Toruniu kontynuuje bogate tradycje ośrodka geograficzno-geologicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Profesorowie z tego Uniwersytetu, do których dołączyli później naukowcy z innych polskich uczelni, tworzyli fundament nauk o Ziemi na powstającym Uniwersytecie w Toruniu.
Początki nauk o Ziemi na UMK
Pierwszą jednostką geograficzną w UMK była Katedra Geografii, która powstała dnia 1 października 1945 r. na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Jej pierwszym kierownikiem był prof. dr Mieczysław Limanowski były profesor Uniwersytetu S. Batorego w Wilnie. Równocześnie utworzona została Katedra Geologii, której kierownikiem został prof. dr Edward Passendorfer, również z Uniwersytetu S. Batorego w Wilnie. Powstanie obu katedr pozwoliło na rozpoczęcie studiów geograficznych jesienią 1945 r. W połowie 1946 r. kierownictwo Katedry Geografii (później Geografii Fizycznej) objął prof. dr Rajmund Galon.
Na przełomie 1945/46 r. na Wydziale Humanistycznym powstała Katedra Antropogeografii, którą objęła prof. dr Maria Kiełczewska-Zaleska. Jednostka ta jako Katedra Geografii III została z dniem 1 października 1950 r. przeniesiona na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy. W 1947 r. powstała Katedra Meteorologii i Klimatologii, którą objął prof. dr Władysław Gorczyński.
Katedry Geografii Fizycznej, Antropogeografii, Meteorologii i Klimatologii oraz Katedra Geologii stanowiły zalążek przyszłego toruńskiego ośrodka nauk o Ziemi.
Katedry geografii i geologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi
W dniu 1 września 1951 r. w wyniku podziału Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego powołany został Wydział Biologii i Nauk o Ziemi. W ramach nowego wydziału utworzono Zespół Katedr Geografii, w skład którego weszły: Katedra Geografii Fizycznej, obejmująca Zakłady Geografii Fizycznej i Geografii Regionalnej, Katedra Geografii III (przyszła Katedra Geografii Ekonomicznej), Katedra Meteorologii i Klimatologii oraz okrojona Katedra Geologii (w 1952 r. decyzją Ministerstwa zespół naukowy prof. dr E. Passendorfera został przeniesiony na Uniwersytet Warszawski). W strukturze Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi funkcjonował też Zakład Mineralogii i Krystalografii. W roku 1953 w miejsce Zakładów Geografii Fizycznej i Geografii Regionalnej powstały odrębne Zakłady Geomorfologii i Hydrografii.
W 1958 r. główną siedzibą geografii na UMK na wiele lat stał się budynek zlokalizowany przy ul. Fredry 6/8 w Toruniu.
Instytut Geografii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi
Na mocy zarządzenia Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia l grudnia 1969 r. na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMK utworzony został Instytut Geografii. W jego skład weszły Zespół Katedr Geografii, a także Katedry Geologii oraz Petrografii i Mineralogii.
Podstawowymi jednostkami Instytutu Geografii stały się Zakłady i Pracownie. Instytut liczył wówczas 7 zakładów: Zakład Geografii Fizycznej, Zakład Geomorfologii, Zakład Hydrografii, Zakład Meteorologii i Klimatologii, Zakład Geografii Ekonomicznej, Zakład Geologii oraz Zakład Mineralogii i Krystalografii, następnie przeniesiony na Wydział Chemii.
Po roku 1990 wobec nowych uwarunkowań dotyczących szkolnictwa wyższego, nastąpiły znaczne zmiany i rozwój kadry samodzielnych pracowników, co spowodowało powołanie nowych Zakładów i Pracowni. Ważnym wydarzeniem było przejście do Instytutu Zakładu Gleboznawstwa od 1 lutego 2004 r.
W 1973 r. Instytut Geografii otrzymał drugi budynek przy ul. Danielewskiego 6, w którym funkcjonowały zakłady Geografii Ekonomicznej, Meteorologii i Klimatologii oraz Pracownia Dydaktyki. Zakład Geologii miał siedzibę w budynku przy ul. Sienkiewicza 30/32, a od 1993 r. przy ul. Sienkiewicza 4. Od 1995 r. dwie jednostki Instytutu (Zakład Geografii Społecznej, Pracownia Kartografii i Teledetekcji) mieściły się w budynku przy ul. Gagarina 5.
Od 1 października 2006 r. Instytut Geografii rozpoczął funkcjonowanie w nowym gmachu Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi przy ul. Gagarina 9.
Pierwszym dyrektorem Instytutu Geografii był prof. dr Rajmund Galon (1969–1975). Potem funkcje dyrektora Instytutu pełnili kolejno: prof. dr hab. Władysław Niewiarowski (1975–1987), prof. dr hab. Zygmunt Churski (1987–1997), prof. dr hab. Jan Falkowski (1997–2002), prof. dr hab. Leon Andrzejewski (2003–2010) oraz dr hab. Zbigniew Podgórski, prof. UMK (2011–2012).
Wydział Nauk o Ziemi
Zarządzeniem Rektora UMK z dnia 29 maja 2012 r. Instytut Geografii, wchodzący do tej pory w skład Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, został z dniem 1 września 2012 roku przekształcony w Wydział Nauk o Ziemi – 17-sty wydział Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jednostki organizacyjne Instytutu Geografii, pomieszczenia oraz ich wyposażenie stały się jednostkami Wydziału, a dotychczasowi pracownicy Instytutu stali się pracownikami Wydziału. Na pierwszego dziekana Wydziału, na kadencję 2012–2016, został wybrany prof. dr hab. Wojciech Wysota. Funkcję prodziekana pełnili, dr hab. Marek Kejna, prodziekan ds. kształcenia, oraz dr Mieczysław Kunz, prodziekan ds. studentów.
Z dniem 1 stycznia 2013 r. przekształcona została struktura organizacyjna Wydziału. W miejsce istniejących jednostek organizacyjnych powołano 7 katedr: Geologii i Hydrogeologii, Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Gleboznawstwa i Kształtowania Krajobrazu, Gospodarki Przestrzennej i Turyzmu, Hydrologii i Gospodarki Wodnej, Meteorologii i Klimatologii, Studiów Miejskich i Rozwoju Regionalnego, Laboratorium Geomatyki i Kartografii, Stację Polarną UMK na Spitsbergenie oraz Pracownię Zbiorów Kartograficznych i Reprografii Cyfrowej. Od 1 stycznia 2014 r. Laboratorium Geomatyki i Kartografii zostało przekształcone w Katedrę Geomatyki i Kartografii.
W 2016 r. dziekanem został wybrany dr hab. Marek Kejna, prof. UMK, a prodziekanami zostali dr hab. Arkadiusz Krawiec, prof. UMK (prodziekan ds. kształcenia, 2016-2019) i dr hab. Marcin Świtoniak, prof. UMK (prodziekan ds. studentów, 2016-2020). W 2017 r. na Wydziale powstało Polsko-Chińskie Centrum Badań nad Turystyką oraz rozwijana była współpraca z Chińską Republiką Ludową (wizyty delegacji, wymiana studencka, organizacja Tourism Summer Camp). W tym samym roku powstało Centrum Badań Polarnych, koordynujące badania w Arktyce i Antarktyce.
Zwiększyła się oferta dydaktyczna Wydziału. Od roku akademickiego 2013/2014 uruchomiono studia miejskie (I stopnia) oraz studia geoinformacja środowiskowa (Studia II stopnia, stacjonarne i niestacjonarne). Stopniowo były wygaszane studia niestacjonarne na geografii. Od roku akademickiego 2016/2017 utworzono studia inżynierskie na kierunku gospodarka przestrzenna oraz studia magisterskie na kierunku turystyka i rekreacja.
Wydział Nauk o Ziemi w latach 2014-2017 otrzymał kategorię B w ocenie ewaluacyjnej jednostek geograficznych.
Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej
Od dnia 1 października 2019 r. Zarządzeniem Rektora UMK Wydział Nauk o Ziemi zmienił nazwę na Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej. Dziekanem został mianowany dr hab. Marek Kejna, prof. UMK, a prodziekanką ds. kształcenia została dr Anna Dubownik, a ds. studentów dr hab. Marcin Świtoniak, prof. UMK. W 2020 r. dziekanem Wydziału na kolejną kadencję został wybrany dr hab. Marek Kejna, prof. UMK, prodziekanem ds. kształcenia został dr hab. Krzysztof Rogatka, prof. UMK, a prodziekanem ds. studentów dr hab. Marcin Świtoniak, prof. UMK. W 2020 r. nastąpiła zmiana kierownictwa dziekanatu, po pani mgr Lilianie Rynkiewicz, kierowniczką dziekanatu została pani mgr Mirela Wojciechowska-Berdzik.
Wydział zachował strukturę katedralną, oprócz dotychczasowych katedr, powstała Katedra Kultury Fizycznej oraz Laboratorium Analiz Środowiskowych i Zespół Informatyczno-Wydawniczy. Ponadto Wydział posiada 3 jednostki terenowe: Obserwatorium Meteorologiczne w Toruniu, Stację Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Koniczynce oraz Stację Polarną UMK na Spitsbergenie. Działa również Centrum Badań Polarnych koordynujące badania w Arktyce i Antarktyce. W 2023 zlikwidowano Polsko-Chińskie Centrum Badań nad Turystyką.
Wydział jest interdyscyplinarną jednostką łączącą nauki o Ziemi i środowisku, geografię społeczno-ekonomiczną i gospodarkę przestrzenną oraz nauki o kulturze fizycznej. Na Wydziale (stan na 31.08.2024 r.) jest zatrudnionych 71 osób, w tym 5 pracowników badawczych, 50 pracowników badawczo-dydaktycznych i 2 pracowników dydaktycznych, a ponadto 7 pracowników administracji i 7 pracowników inżynieryjno-technicznych. Wśród nauczycieli jest 7 profesorów, 27 profesorów uczelni, 21 adiunktów i 2 asystentów. Pracownicy Wydziału prowadzą badania naukowe na z zakresu nauk o Ziemi, geografii społeczno-ekonomicznej, gospodarki przestrzennej, turystyki i rekreacji, kartografii i GIS, kultury fizycznej, zdrowia, sportu i wellness i innych. Badania te mają często charakter interdyscyplinarny i są prowadzone we współpracy z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi.
W latach 2018-2021 Wydział uzyskał kategorię A, a w ostatniej ewaluacji obie dyscypliny: nauki o Ziemi i środowisku oraz Geografia Społeczno-Ekonomiczna i Gospodarka Przestrzenna uzyskały kategorię B+, dającej pełne uprawnienia akademickie do nadawania stopni naukowych oraz prowadzenia studiów wyższych.
Na Wydziale mieszczą się redakcje 3 czasopism naukowych: Bulletin of Geography – Socio-Economic Series (100 pkt.), Bulletin of Geography – Physical Geography Series (40 pkt.) i Journal of Education, Health and Sport (40 pkt).
Wydział NoZiGP prowadzi studia I stopnia: licencjackie na kierunkach: geografia (od 2022 r. na kierunku geografia i kształtowanie środowiska), turystyka i rekreacja; studia inżynierskie na kierunku gospodarka przestrzenna oraz studia II stopnia: magisterskie na kierunkach: geografia, geoinformacja środowiskowa, turystyka i rekreacja. Od roku akad. 2019/2020 uruchomiono studia II stopnia na kierunku gospodarka przestrzenna i geozarządzanie. Do 2018 prowadzono również studia miejskie (I stopień). W latach 2020-2022 Pandemia Covid-19 spowodowała szereg restrykcji, a zwłaszcza prowadzenie zajęć w formie zdalnej.
Wydział prowadził Studia doktoranckie z zakresu geografii (kierownik dr hab. Paweł Molewski, prof. UMK), a od roku akad. 2019/2020 pracownicy Wydziału są promotorami studentów w szkołach doktorskich UMK: Szkole Nauk Społecznych, Szkole Nauk Ścisłych i Przyrodniczych i angielskojęzycznej Interdyscyplinarnej Szkole Doktorskiej Academia Copernicana. Wydział prowadzi również Studia podyplomowe: z Planowania przestrzennego oraz w Zakresie polityki rowerowej i planowania ruchu rowerowego.
Zarówno na badania, jak i na podnoszenie poziomu kształcenia, Wydział uzyskuje środki ze źródeł zewnętrznych, krajowych i zagranicznych. Pracownicy Wydziału aktywnie uczestniczą w projekcie „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”. Rozwija się współpraca z otoczeniem społecznym i gospodarczym. Podpisano szereg omów o współpracy z firmami z całej Polski. Od 2022 r. działa przy Wydziale Rada Współpraca z Otoczeniem Społeczno-Gospodarczym.
Od 1 września 2024 r. dziekanem Wydziału został wybrany dr hab. Marcin Świtoniak, prof. UMK, a prodziekanami: ds. kształcenia dr hab. Czesław Adamiak, prof. UMK i ds. studenckich dr Izabela Jamorska. Zmieni się też struktura organizacyjna Wydziału, będą funkcjonować dwa instytuty z katedrami: Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej (dyr. dr hab. Elżbieta Grzelak-Kostulska) i Instytut Nauk o Ziemi i środowisku (dyr. prof. dr hab. Piotr Hulisz) oraz Zespół Dydaktyczny Nauk o Kulturze Fizycznej (kier. dr hab. Radosław Muszkieta, prof. UMK).